Początki budowy ujęcia wodociągowego oraz sieci wodociągowej i kanalizacyjnej dla miasta Wrześni można przyjąć około roku 1907 na podstawie zachowanej karty pocztowej z tamtego okresu. Do dnia dzisiejszego nie zachowały się żadne inne dokumenty ani dokumentacje z okresu budowy ujęć wody oraz stacji uzdatniania wraz z wieżą wodociągową.
    Jedyne informacje z daty oddania do użytku jak i działalności i eksploatacji wodociągów możemy się dowiedzieć ze sprawozdań burmistrzów miasta Wrześni:

  • „Miasto Września w czasie wojny światowej 1914/19 – sprawozdanie ze stanu spraw miasta” - sporządzone przez Burmistrza Finke,
  • „Miasto Września w roku 1924 – szczegółowe sprawozdanie dotyczące administracji stanu miasta Wrześni w roku 1924, uraz w latach ubiegłych (od roku 1919)” opracowała Wacław Sołtysiak, Burmistrz,
  • - „Sprawozdanie z działalności i rozwoju samorządu miejskiego miasta Wrześni (Województwo Poznańskie) – w Polsce Odrodzonej – 1918-1928. Praca zbiorowa pod dyrektywą burmistrza Sołtysiaka z planem, ilustracjami, wykresami i tablicami statystycznymi” Września 1929 – Nakładem magistratu miasta Wrześni.

Ze sprawozdań tych dowiadujemy się, że w połowie 1912 r. oddano do użytku publicznego wodociągi obliczone na zaspokojenie maksymalnego zapotrzebowania 12.000 mieszkańców przy dziennym zapotrzebowaniu 100 l/M. Woda ujmowana była z dwóch studni wierconych, o głębokościach 142,5 m i 140,2 m, zlokalizowanych w pobliżu stacji uzdatniania. Pobór wody odbywał się systemem mamutowym za pomocą kompresorów o mocy 40KM zlokalizowanych w budynku elektrowni. Wydobyta tym sposobem woda kierowana była do odżelaziaczy koksowych i dalej przez filtry żwirowe do 2 zbiorników podziemnych o pojemności 40 m3 każdy. Ze zbiorników dwie pompy odśrodkowe o wydajności 50m3/h odprowadzały wodę do zbiornika wieżowego o pojemności 200 m3 na wysokość 35 m. Ze zbiornika wieżowego woda była dostarczana do miasta grawitacyjnie.

Schemat sytuacyjny ujęcia, stacji uzdatniania wraz ze stacją kompresorów z roku 1911.

Schemat ten opracowano na podstawie mapy sieci wodociągowej miasta Wrześni z 1911 r.

Sieć wodociągowa miejska stan na 1911 r. składała się z:

  • 3 566 m rury żel.-lan. Ø100 mm
  • 2 395 m rury żel.-lan. Ø125 mm
  •    250 m rury żel.-lan. Ø150 mm
  • 1 597 m rury żel.-lan. Ø175 mm
  •    595 m rury żel.-lan. Ø200 mm
  •    385 m rury żel.-lan. Ø250 mm

W sumie 8 788 m sieci.

Sieć wodociągowa uzbrojona była w:

  • 72 hydranty podziemne,
  • 10 hydrantów nadziemnych,
  • 54 zasuwy.

 

Ze starych sprawozdań

(…) „W roku 1913 połączone jest 276 parceli z ok. 462 budynkami mieszkalnymi i 1 480 gospodarstwami domowymi. Koszty własne były wskutek koniecznego odżelazienia oraz prawdopodobnie też nieekonomiczności zakładu wysokie i jeszcze podnosiły się; stąd musiały być wliczone w opłatę za metr sześcienny; w latach 1914-1917 – 30 fenigów za 1 metr sześcienny, a w roku 1918 – 45 fenigów za metr sześcienny (co najmniej 100% podaku od budynków). Od 1 kwietnia 1918 podwyższono opłatę od wodomierzy 10M od licznika za rok.” (…)

Ze sprawozdania Burmistrza Władysława Sołtysiaka za rok 1924 wynika, że: (…) „Wodociągi miejskie od czasu budowy w roku 1911 aż do roku 1924 oprócz kilkunastu nowych dołączeń domowych, nie doznały znaczniejszej zmiany wzgl. powiększenia. Jedynie w roku 1922 zamieniono motor kompresorowy 30 K.M. Na silniejszy 40 K.M. Od roku 1918 aż do 1924 ograniczono oddawanie wody konsumentom do pewnych tylko godzin dziennie, zależnie od ograniczenia ruchu elektrowni, skąd wodociągi czerpią swą siłę napędową. W roku 1924 zaopatrzono filtry odżeleźniające wodę w nowy koks, co wpłynęło znacznie na polepszenie stanu wody. W miesiącach kwietniu i maju zachodziły pewne niedomagania w dostarczaniu wody, a to z powodu uszkodzenia obu motorów w wieży wodociągowej, co jednakże wkrótce zostało naprawione. Od 1 września, z czasem uruchomienia elektrowni całodziennie, oddaje się także wodę przez całą dobę bez przerwy.” (…)
    
Produkcję wody w roku 1924 w rozbiciu na poszczególne miesiące na podstawie sprawozdania Burmistrza W. Sołtysiaka z 1929 roku przedstawiono w tabeli nr 1.

Tabela nr 1. Wydajność produktywna przedstawia się w roku 1924

MiesiącOdebrany prąd
KW
Oddana woda
m3
 Konsumenci odebrali
m3
 Wydana w hydrantach
m3
 Zapotrzebowanie własne i straty
m3
Styczeń 6 740 8 180 7 650 - 530
Luty 5 580 7 020 6 500 - 520
Marzec 6 130 7 680 6 370 - 1 310
Kwiecień 5 800 8 020 1 020 80 920
Maj 6 900 8 970 8 040 100 830
Czerwiec 7 820 9 480 8 280 120 1 080
Lipiec 7 680 10 000 8 710 180 1 110
Sierpień 7 860 10 210 8 980 150 1 080
Wrzesień 8 060 12 300 880 70 3 350
Październik 8 400 12 790 8 850 - 3 940
Listopad 8 020 12 370 9 240 - 3 130
Grudzień 8 090 10 920 8 170 - 2 750
Razem 87 080 117 946 96 690 700 20 550

 

Zapotrzebowanie własne to woda zużyta na płukanie złóż filtracyjnych na wodociągach oraz na okresowe płukanie sieci kanalizacyjnej, na końcówkach której umieszczone były specjalne studnie płuczące podłączone do sieci wodociągowej okresowo napełniane wodą i za pomocą specjalnej zasuwy dokonywano płukania sieci kanalizacyjnej.

(…) „Z […] tabeli wynika, iż siłą 1 K.W. Wyprodukowano 1,35 m3 wody.” (...) Zapotrzebowanie przeciętne wody na głowę wynosiło:
(...)
- rocznie 13 m3
- dziennie 36 litrów.
Cena 30 groszy za 1 m3 wody jest stosunkowo do innych miast dość wysoka, tłumaczy się wszakże niekorzystnym położeniem pod względem wody naszego miasta, co właśnie jest powodem kosztowniejszego wydobywania i oczyszczania wody.” (…)

Do roku 1928 do sieci wodociągowej podłączonych było 329 nieruchomości i 1523 gospodarstw domowych.
Straty wody z małymi wahaniami dochodzą do bardzo wielkich rozmiarów w roku 1927. Jest to skutek wadliwego stanu wodomierzy, które częściowo nie były od początku działalności wodociągów wymieniane. Przy małych nieszczelnościach w instalacji domowej wodomierze starego systemu (tarczowe), nie wskazywały żadnego przepływu nawet wtedy gdy ów przepływ był znacznej wartości. Z czasem, po roku 1928 miasto zastąpiło stare wodomierze nowymi – skrzydełkowymi.

W roku 1935 wywiercono trzecią studnie o głębokości 183 m. W latach 1956-1957 ujęcie zostało zmodernizowane. Odwiercono dwa nowe otwory (studnie 1 i 2) i zmieniono system poboru wody z mamutowego na eksploatację pompami głębinowymi oraz zmieniono technologię.

W 1962 r. wykonano studnie nr 3, w latach 1963-1964 dwie nr 4 i 5, a w latach 1971-1973 zastępczą nr 2b i dwie kolejne nr 6 i 7. W okresie 1977-1993 wykonano następne studnie o numerach 8, 9, 10, 11, 12, 13 i 14 oraz kolejne generacje studni zastępczych.

Tabela nr 2. Produkcja i zapotrzebowanie wody we wczesnym rozwoju ujęcia komunalnego

Rok Produkcja wody
m3
Zapotrz. wody
m3
Straty wody
m3 
Na mieszkańcaZapotrz. prądu
kW
m3/kW
rocznie
m3 
dziennie
litr
1913 100 454 91 322 9 132 12 740 34,90 78 619 1,28
1914 99 300 89 746 9 554 14 250 39,04    
1915 111 372 100 871 10 501 16 200 44,38    
1916 111 666 101 286 10 380 16 600 45,48    
1917 105 840 95 110 10 730 15 700 43,01    
1918 117 408 88 361 29 047 10 645 29,16 94 830 1,24 
1919 105 030 94 250 10 780 11 355 31,11 92 990 1,13
1920 122 770 100 729 22 041 12 136 33,25 100 490 1,22 
1921 137 840 105 325  32 515 12 689 34,76 109 750 1,26
1922 129 410 101 620 27 790 12 243 33,54 113 280 1,14
1923 112 300 95 750 16 550   11 536 31,61 90 580 1,24
1924 117 940 97 013 20 927 11 688 32,02 87 080 1,35
1925 166 930 101 737 65 193 12 261 33,59 113 050 1,48
1926 147 280 101 887 45 393 12 347 33,83 102 590 1,44
1927 188 530 114 629 73 901 13,026 35,69 143 230 1,32
1928 182 535 134 007 48 528 15,228 41,72 154 546 1,18

 

 Autor: inż. Ryszard Szambelańczyk

Treść artykułu opublikowano na łamach „Forum eksploatatora” nr 2/2006 (23).


Uzupełnienie

Wrzesińskie Wodociągi do użytku publicznego oddano zatem w połowie 1912 roku i zaopatrywały w wodę całe miasto – o czym pisze wyżej R. Szambelańczyk. Był to wówczas jedyny zakład miejski, który pracował z deficytem i to z dwóch przyczyn.
Po pierwsze: pompowanie wody odbywało się przy pomocy kompresora ze studzien o głębokości 140 metrów. Żeby ludność miasta zaopatrzyć dostatecznie w wodę, pompowano 18 godzin na dobę, siłą elektryczną. Zużycie prądu pociągało za sobą poważne koszty produkcji.
Drugą przyczyną deficytu były wadliwe wodomierze, po części zniszczone, a po części zużyte. W tym wypadku winę ponosił zarząd samorządu z czasów zaborczych, albowiem od początku zbudowania zakładu, tj. od roku 1912 do roku 1919 nie wymieniał wodomierzy.
Zarząd polski przejmując w 1919 roku zakład w swoje ręce, nie miał możliwości wymiany wodomierzy na nowe, z powodu braku tychże w kraju. Natomiast doprowadzenie do porządku wodomierzy używanych utrudniały ciężkie warunki gospodarcze. Dopiero od roku 1924 wymieniano stopniowo zużyte wodomierze na nowe i dokonywano generalnej naprawy liczników.
W miarę potrzeby rozciągała się sieć wodociągowa i dołączano do niej wszystkie nowe budowle, o ile nie były zbyt odległe od głównej sieci.
Dla usprawnienia akcji przeciwpożarowych montowano dość liczne hydranty na wszystkich ulicach miasta. Organizowano także pompy do pojenia zwierząt i publicznego użytku dla ludności przybywającej do miasta na targi i jarmarki.
Kanalizacja użytkowa rozciągnięta była na wszystkie ulice miasta. Prawie wszystkie domy mieszkalne, na podstawie istniejącego statutu miejskiego, były przyłączone do kanalizacji miejskiej. Do spłukiwania kanałów również wykorzystywano siłę prądu elektrycznego. Ścieki odprowadzano poprzez pompowanie, na specjalnie urządzone łąki irygacyjne, które w obszarze 40 morgów znajdowały się za miastem. Czyszczenie kanałów odbywało się za pomocą specjalnych szczotek.
W późniejszym okresie ścieki podczyszczane były na stawach ściekowych i odprowadzane do rzeki Wrześnicy.
To wszystko doprowadzało do ogromnego zanieczyszczenia rzeki. Ilość i jakość zanieczyszczeń kilkakrotnie przekraczała dopuszczalne normy. Badania wykazywały, że rzeka Wrześnica nie spełnia w zakresie biologicznego zapotrzebowania na tlen wymagań, dla zbiornika II klasy czystości i z upływem lat, przestała być rzeką klasyfikowaną w jakimkolwiek stopniu czystości.
Taki stan rzeczy trwał do 1993 roku, kiedy to Rada Miejska we Wrześni podjęła decyzję o budowie nowoczesnej oczyszczalni ścieków.
W swojej ponad 100-letniej historii Firma przyjmowała różne formy organizacyjne, zmieniając zakres i zasięg działania.
Do 31 października 1991 roku, funkcjonowała w strukturze Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Poznaniu, Zakład w Gnieźnie - Wydział Września.
Zarządzeniem Wojewody Poznańskiego z dnia 1 listopada 1991 roku utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą: Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji we Wrześni.
W wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego, w oparciu o art. 45 ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, z 13 lipca 1990 roku, Przedsiębiorstwo przekształciło się w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością.
Natomiast dnia 17 czerwca 1998 roku, Rada Miejska podjęła Uchwałę nr XLVII/332/1998, na mocy której z dniem 1 stycznia 1999 roku, nastąpiło połączenie spółek Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. oraz Wodociągi Wiejskie Sp. z o.o. W takiej formie, Przedsiębiorstwo działa do dziś.